İnsan Genom Projesi’nden elde edilen veri, insan genomunda çok sayıda noktada genetik polimorfizmler olduğunu göstermiştir. Genleri meydana getiren DNA şifresinde belirli bir noktadaki bir nükleotitin, toplumda %1’den daha yüksek frekansta olacak şekilde, kişiler arasında farklı olması anlamına gelen SNP’ler (tek nükleotit polimorfizmi - single nucleotide polymorphism), fenotipik farklara neden oldukları gibi, enzimlerin ve diğer proteinlerin ifade edilme seviyelerini, yapılarını, fonksiyon ve aktivitelerini de değiştirebilmektedir. Bu durum, kişinin çeşitli hastalıklara karşı yatkınlığını, ilaçlara ve çevresel toksinlere vereceği yanıtı etkileyebilmektedir. Genetik yapı (genellikle) yıllar içinde değişen bir parametre olmadığından, hastalıklarla ilişkili genetik polimorfizmlerin bulunması, bunların biyobelirteç olarak kullanılması sayesinde hastalıkların erken teşhisine olanak tanıyabilir; ileriki yıllarda bu genler ve/veya bu genlerin ürünü olan proteinler ilaç hedefi olarak seçilebilir, bu sayede daha etkin tedaviler tasarlanabilir; bu çalışmalar gen terapisi dahil çeşitli tedavi yöntemlerinin önünü açabilir.
Genetik polimorfizmler, insanların DNA dizilimleri arasındaki farklılıklar dikkate alınarak teşhis ve tedavi edilmesi olarak tanımlanan kişiselleştirilmiş tıp kavramının da temelini oluşturmaktadır.
Bu çerçevede TOBB-ETÜ'de ekibimle birlikte yürütmekte olduğumuz araştırmalarımız, psödoeksfoliasyon sendromu/psödoeksfoliasyon glokomu ve multipl skleroz (MS) gibi bazı kompleks hastalıkların moleküler ve biyokimyasal temellerini aydınlatmaya ve bu hastalıklarla ilişkili olabilecek, SNP'ler gibi, bazı moleküler biyomarker'ları tespit etmeye yöneliktir.
Ayrıca, endodontide kullanılan bazı biyomalzemelerin biyolojik etkileri, biyouyumluluk ve biyoaktiviteleri de çalışılan konular arasındadır.
Psödoeksfoliasyon sendromu/psödoeksfoliasyon glokomu:
Psödoeksfoliasyon sendromu, lifsi yapıdaki ekstrasellüler materyalin oküler dokularda birikmesi ile karakterize, yaşa bağlı olarak gelişen sistemik bir hastalıktır. Psödoeksfoliasyon materyalinin aköz hümor sıvısının drenajını sağlayan kanalları tıkaması sonucunda göz içi basıncının artması ile görme siniri hasar görebilir ve psödoeksfoliatif glokom ortaya çıkabilir. Göz tansiyonu adıyla da bilinen glokom, tüm dünyada görme kaybının en sık görülen travma dışı nedenidir.
Multiple skleroz (MS), merkezi sinir sisteminde (beyin, omurilik) yer alan nöronları saran miyelin kılıfın tahribata uğraması sonucu sinirsel iletimdeki bozukluğa bağlı görülen otoimmün nörodejeneratif bir hastalıktır. MS genellikle 20-40 yaş grubunda, yani genç yetişkinlerde görülmektedir. MS genç yetişkinlerde nörolojik özürlülüğün en yaygın travma dışı nedenidir.
Kişiselleştirilmiş tıp kapsamında son yıllarda çok öne çıkan bir konu da mikro RNA'lardır. MikroRNA'lar (miRNA) kodlama yapmayan kısa (yaklaşık 22 nükleotit uzunluğunda) RNA dizileridir ve gen ifadesinin kontrolünde önemli görevleri vardır. Bu konuda da araştırmalarımız sürmektedir.
MIT Technology Review dergisinin Kasım-Aralık 2018 sayısında hassas tıp (precision medicine), kişiselleştirilmiş tıp, kişinin genetik yapısının ilaçlara verdiği tepkiyi nasıl etkilediği gibi konulara değinen makaleler yer almaktadır. Bu ve benzer konular BMM582 kodlu Moleküler Farmakaloji ve Toksikoloji dersimde de işlenmektedir.
https://www.technologyreview.com/magazine/2018/11/ (The Precision Medicine Issue-Hassas Tıp sayısı)
https://www.technologyreview.com/s/612276/your-genome-on-demand/ (Detaylı genetik profiliniz hastalık riskinizi nasıl öngörebilir ve sağlığınızı iyileştirebilir.)
Araştırmalarımla ilgili anahtar sözcükler:
- İnsanlarda hastalık-genetik ilişkisi
- Genetik polimorfizmler, SNP'ler, VNTR'lar, mikro-RNA'lar, microRNAs, miRNAs
- Kişiselleştirilmiş tıp, Hassas tıp, precision medicine
- Farmakogenetik
- Psödoeksfoliasyon sendromu ve psödoeksfoliasyon glokomu risk faktörleri ve biyobelirteçleri
- Multipl skleroz (MS) risk faktörleri ve biyobelirteçleri
- Endodonti, MTA, mineral trioxide aggregate, biyomateryal
Araştırma ekibimize katılmak isteyen lisansüstü öğrenci adayları birsencan.demirdogen [at] gmail. com adresine özgeçmişlerini de içeren bir e-posta gönderebilir.